Dosyć szarości

14 lutego 2012
Marek Penszko

Dwa wyrazy, różniące się tylko jedną literą, to metagramy. Na przykład: KROPKA i KROPLA lub KROPKA i KROMKA albo SŁOWA i – GŁOWA lub SŁAWA lub SŁOMA.
Przynajmniej kilka wyrazów (różnych), tworzących ciąg, z których każde dwa kolejne są metagramami, to metamorfoza, np. KROPKA- KROMKA-KRYMKA-KRYSKA-KRESKA-TRESKA-TROSKA-TROJKA-TRÓJKA (chyba koniec). Ściślej nazwa powinna brzmieć „metagramofroza”, ale byłaby dziwna i przydługa.

Przypomnę, bo już o tym kiedyś pisałem, że zabawę w tworzenie metamorfoz, których początek i koniec jest podany, wymyślił Lewis Carroll (ten od Alicji w krainie czarów). Pierwsze zadania, nazwane Doublets, pojawiały się w roku 1879 na łamach popularnego angielskiego tygodnika Vanity Fair. Jedno z nich polegało np. na „wyciągnięciu” zieleni z trawy, czyli zamianie GRASS w GREEN. Proces początkowo wymagał 7 etapów przejściowych (-CRASS-CRESS-TRESS-TREES-FREES-FREED-GREED-), później został znacznie skrócony dzięki trudniejszym słowom (-GRAYS-GREYS-GREES-).

Trudno w to uwierzyć, ale zbiorek zadań z dubletami Carrolla prawie dorównał w wiktoriańskiej Anglii popularnością Alicji w krainie czarów. Do roku 1885 ukazało się kilka wydań, każde następne znacznie obszerniejsze. Potem zabawa odradzała się tu i ówdzie co parę lat i przetrwała w dobrej formie do dziś – mimo ograniczeń, z którymi miłośnicy słownych gierek próbowali sobie jakoś radzić. Ograniczeniem jest przede wszystkim długość słów, praktycznie sprawdzają się tylko krótkie – zazwyczaj 4- lub 5-literowe; 6-literowe, które da się połączyć za pośrednictwem kilku innych, to białe kruki. Dlatego dublety są najpopularniejsze w angielskim, znacznie bogatszym w krótkie wyrazy niż jakikolwiek inny język. Wypada także pamiętać o tym, co stanowi przynajmniej połowę uroku tej zabawy – w metamorfozie powinna występować jakaś zależność między desygnatami słów początkowego i końcowego. W żadnym języku ten warunek nie jest spełniony tak idealnie jak w angielskim, co widać po dużej liczbie przykładów wysokiej klasy. Oto kilka sztandarowych: APE-MAN, COLD-WARM, HARD-EASY, HATE-LOVE,  HEAD-TAIL, LEAD-GOLD, POOR-RICH, BLACK-WHITE, TEARS-SMILE.

Po polsku nie sposób potwierdzić teorii Darwina, dokonać transmutacji, zmienić miłości w nienawiść, szybko się wzbogacić ani zrealizować innych odpowiedników angielskich metamorfoz. Można natomiast – i to są chyba najlepsze, jeśli chodzi o sensowność, znane mi polskie przykłady – zrobić z WODY WINO (4 słowa przejściowe), przetrwać od ZIMY do LATA (7), dotrzeć do METY po BIEGU (5) i trafić KULĄ w PŁOT (6). Liczby „przejściówek” dotyczą oczywiście krzyżówkowego warunku, że wszystkie słowa są rzeczownikami pospolitymi w pierwszym przypadku, co także ogranicza zabawę.

Nic dziwnego, że z powodu ograniczeń w większości języków doszło do mezaliansu, czyli pożeniono metamorfozę z anagramem – na każdym etapie jedna litera jest zmieniana, po czym wszystkie są przestawiane; bywa też (tak zwykle „wędrują” Francuzi), że można dodać lub ująć literę, czyli przejść od słowa krótszego do dłuższego albo na odwrót. Podobne zabiegi są jak zastępowanie markowego produktu podróbką. Przyrównałbym je do umieszczania tzw. „protez literowych” w rebusach. Tymczasem w językach fleksyjnych, a takim jest przede wszystkim polski, aż się prosi, aby skorzystać z reguł skrablowych, czyli dopuścić jako przejściowe wszystkie części mowy we wszystkich formach gramatycznych – oczywiście z pominięciem nazw własnych. Teraz zakres możliwości bardzo się poszerzy (z pożytkiem dla walorów edukacyjnych zabawy) i uda się połączyć wiele par słów mających się ku sobie, ale jak dotąd bezskutecznie. Uda się także skrócić metamorfozy utworzone w starym stylu. Na przykład, po staremu od ZIMY do LATA szło się tak:

ZIMA
SIMA
SUMA
DUMA
DAMA
DATA
TATA
TATO
LATO

Po nowemu droga staje się najkrótszą z możliwych:

ZIMA
ZIMO
LIMO
LAMO
LATO

Proponuję, jako zadanie domowe, zmienić na modłę skrablową OWCĘ w WILKA w minimalnej liczbie kroków. W wersji tradycyjnej zmiana nie jest możliwa.

Na koniec wrócę na początek, czyli do zagadkowego tytułu tego wpisu. Stanowi on wyrażenie metagramowe: postulat zerwania z szarością zmieni się w inny, równie sensowny i niebanalny, jeśli w pierwszym słowie zastąpić literę „s” inną literą, a w drugim zmienić literę „z” . Autorem tej perełki jest Wisa46.

Komentarze z prawidłowymi rozwiązaniami uwalniane są wieczorem w przeddzień kolejnego wpisu. Wpisy pojawiają się co 3-4 dni.