Kryptarytm Feynmana

9 grudnia 2008
Marek Penszko

Niejedno zadanie, zaliczane do matematyki rekreacyjnej, poszłoby w zapomnienie albo było znane tylko niewielu miłośnikom takich rozrywek, gdyby nie zainteresowała się nim jakaś wybitna osoba, a to zainteresowanie nie zostało ujawnione na szerszym forum. To trochę jak z wadowickimi (i nie tylko) kremówkami, które przeszły do historii dzięki wspominkom papieża.

Przed trzema laty w wydawnictwie Allen Lane ukazał się obszerny zbiór listów od i do Richarda Feynmana, wybranych i przygotowanych do druku przez jego przybraną córkę Michelle. Wybitny fizyk, noblista, jest szerzej znany także jako autor kilku poczytnych książek – zbiorów wspomnień, anegdot oraz zabawnych komentarzy i refleksji na tematy bliskie nie tylko naukowcom. O jednej z nich wspominałem w Łamiblogu, a Daniel Passent wspaniale ją zrecenzował i skomplementował w En passant. Z korespondencji uczonego również wyłania się obraz osoby niezwykłej, wyrazistej, ciekawej świata, nieco ekstrawaganckiej, o kontrowersyjnych poglądach i równie oryginalnym poczuciu humoru.

Jak większość umysłów ścisłych, Feynman miał smykałkę do łamigłówek. Wzmianki na ten temat pojawiają się zwłaszcza w listach z czasów studenckich. W jednym z nich, z listopada 1939 roku, adresowanym do matki, syn załącza łamigłówkę przeznaczoną dla ojca. Jest to rodzaj zadania zwany kryptarytmem, przykład wówczas bardzo trudny i pracochłonny (nie było kalkulatorów), a i dziś mogący sprawić sporo kłopotu. Oto jego polski zapis (oryginalny, amerykański na fotokopii listu).

   

Łatwo się domyślić, o co chodzi. Większość cyfr w zapisie dzielenia zastąpiono kreseczkami, a pozostałe literami A. Wszystkie litery skrywają taką samą cyfrę, która nigdzie nie jest zastąpiona kreską. Należy rozszyfrować kryptarytm. Czy komuś z Państwa starczy cierpliwości i czasu, aby się z tym uporać? A może ktoś poda w skrócie sposób rozwiązywania.

Feynman przyczynił się do rozpowszechnienia tej łamigłówki, ale nie jest ona jego dziełem. Została opublikowana w 1936 roku na łamach American Mathematical Monthly.